İMO'dan Tünektepe Teleferiği Kazası Teknik Değerlendirme Ön Raporunda Dikkat Çeken Detaylar!

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi Tünektepe Teleferik Kazası ile ilgili teknik heyet kurarak Teknik Değerlendirme Ön Raporu hazırladı. İMO Antalya Şube hizmet binasında düzenlenen basın toplantısında rapor kamuoyuyla paylaşıldı. Komisyon adına açıklamayı yapan İnşaat Mühendisi Sadullah Kabakuşak: Yıkılan 5 no’ lu direğin mühendislik çizimlerini çizen, kontrol eden kişinin ünvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzasının olmadığını ve yıkılan direk statik hesapları: ilgili direğe dair analiz, hesap raporunda bulunmadığını ifade etti.

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi’nin Tünektepe Teleferik Kazası ile ilgili hazırladığı Teknik Değerlendirme Ön Raporu detayları şu şekilde: Hesap ve Projeler Yıkılan 5 no’ lu direk mühendislik çizimleri STM Sistem Teleferik Montajı A.Ş antetlidir. Çizen, kontrol eden kişinin ünvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzası yoktur. Yıkılan 5 no’ lu direk statik hesapları: ilgili direğe dair analiz, hesap raporunda bulunamamıştır. Standart ve Şartnameler Projelerin hangi şartnamelere göre yapıldığına ilişkin bir kayıt yoktur. Bu direklerin yüklerinin, yük kombinasyonlarının, yapısal analizlerinin boyutlandırma ve detaylarının öncelikle ülkemizde geçerli olan;TS EN 13107-2015 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesine uygun olarak yapılması ve bu şartname hükümlerini sağladığı görüldükten sonra hizmete alınması gereklidir. Tesisin projelendirme, imalat, montaj, kabul aşamalarının herhangi birinde bu şartnameye referans verilmemektedir. Tesisin Ruhsatlandırılması aşağıdaki alıntılanan tebliğ kapsamında Makina ve Elektrik Mühendis odalarının oluşturduğu heyetler tarafından yapılmıştır. Tebliğ aşağıdadır. İNSAN TAŞIMAK ÜZERE TASARLANAN KABLOLU TAŞIMA TESİSATININ RUHSATLANDIRILMASI, BAKIM VE İŞLETİLMESİNE DAİR TEBLİĞ (SGM : 2009/11) Ancak Tesis Kabul veya Ruhsatlandırma aşamasında TS EN 13107 şartnamesinin sağlandığını gösteren bir belgeye rastlanmamıştır. Yıkılmış olan direklerin projelendirme aşamasında İnşaat Mühendisliği Hizmeti almadığı açıkça görülmektedir. Kaza Yerinde Keşif  İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesinde konusunda uzman inşaat mühendislerinden oluşturulan inceleme heyeti Cumhuriyet Savcılığının kaza bölgesine giriş yasağını kaldırmasını takiben 19 Nisan 2024 günü olay yerinde keşif yapmıştır. Keşifte yıkılan direk ve çevresinde detaylı inceleme, ölçüm, fotoğraf ve video çekimleri yapılmıştır. Bulgular Yıkılan direğin, 3 kola ayrıldıktan sonra ki ilk bulonlu ek yerinden ayrıldığı ve vadi istikametinde ve hat doğrultusunda uzandığı görülmüştür. Bu da direği deviren kuvvetin hat doğrultusunda ve vadi tarafına doğru uygulandığını göstermektedir. Yerde yatan parçada bir bağlantı daha mevcuttur. Bu da tek borudan üç boruya geçiş birleşim noktası bulonlu bağlantısıdır. 24 adet M24 8.8 kalite bulonla yapılmış bağlantı hiçbir zarar görmemiştir. Kopan ek yeri bağlantısında, projesine göre 457 mm, ancak yerinde 508 mm çapında, 8 mm et kalınlığında boruların her birinde 12 adet M 16 8.8 kalite, tek somunlu bulonlar olduğu çizimlerden ve delik çaplarından anlaşılmaktadır. Ancak bu somunlar savcılık tarafından delil olarak toplanmıştır. Ancak üç boruda, toplam 36 adet bulon deliği çevresinde, flanşlarda en küçük bir zedelenme, deformasyon, galvaniz bozulması tespit edilememiştir. Bulon ve somunların görülmesi halinde daha kesin kanaat oluşacaktır ancak ilk bakışta bu ek yerinde hem adet ve çap bakımından hem de projesizlikten kaynaklı bir yetersizlik olduğu düşünülmüştür. Değerlendirme ve Sonuç Bir taşıyıcı sistemin çökmesi, kopması veya devrilmesi durumları çok kolay gerçekleşmez. Çünkü insan hayatı önemlidir; bu nedenle proje, malzeme, imalat ve montaj aşamalarında hep güvenli tarafta kalacak tedbirler ve uygulamalar esastır. Bir sistemin çökmesi veya kopması genellikle birden fazla kusurun art arda gelmesiyle oluşur. İncelediğimiz olayda da durum bu şekildedir. Bir teleferik tesisi çok disiplinli bir çalışma ile kurulur. Bu örnekte taşıyıcı direklerin statik hesaplarını; konusunda uzman bir inşaat mühendisinin yapmadığı, hesapların uyulması gereken TS EN 13107 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesinden habersiz olarak, yapılan bazı analizlerin eksik ve yanlış olduğu, yıkılan direğe ilişkin herhangi bir hesap olmadığı görülmüştür. Bu kaza durumu, havai hatların projelendirmesinde esas alınması gereken TS EN13107- Madde 5 ve Madde 6 da belirtilmiş ve taşıyıcı konstrüksiyonların bu kaza durumunu da gözeterek hesaplanıp boyutlandırılmasında eksiklik bulunduğunu ortaya koymuştur. Bütün bu eksikliklere rağmen İnşaat Mühendisliği hizmeti almış yapısal bir elemandan beklenen davranış güç tükenmesi ve sünek davranış ilkeleri ile uyumlu olmasıdır. Kapasitesi üzerinde bir yüke maruz kalsa bile göçme mekanizması göçmeyi önceden haber veren şekilde sünek olmalıdır. Performansa Dayalı Yapısal Tasarım ilkesi bunu gerektirir ve şartnameler daima bu yönde tasarım ister. Elektromekanik bilirkişi raporunda bahsedilen kablo ya da klem sıkışması ve ya makaraların kilitlenmesi nedeniyle ve sistemin tahrik gücüne devam etmesiyle; taşıyıcı direğe gelen ilave yatay ve düşey yükler, direkteki bağlantı ekinde bulon kapasitelerinin aşılarak kopmasına ve direğin bu bölümden kırılarak devrilmesine yol açmıştır. Buradaki kopan bağlantı eki boruların flanşlı, bulonlu birleşim ekidir. Bu tür birleşimlerde, kesit tesirlerine göre birleşimin kapasite hesabında kaynak, plaka kalınlığı, profil ve bulon kapasite kontrolleri yapılmaktadır. Bu birleşimde bulonların kopma dayanımlarını aştığı, kaynakların ve flanş plakalarının ise henüz taşıma kapasitesine ulaşmadığı anlaşılmıştır. İlgili yönetmelikteki kaza durumlarına göre seçilen yük kombinasyonları neticesinde yapılacak analizde; kesit tesirleri bulunarak, birleşim kapasitesinin kontrolü yapılmalıydı. Ayrıca ilgili yönetmelik, ana taşıyıcı direklerin tüm tasarım yükleri altındaki yatay deformasyonunun elastik bölge içerisinde kalması gerekliliğini belirtmiştir. Direkler bu kaza durumundaki statik ve dinamik yüklere göre statik analiz ile kontrol edilmeli ve tasarım zarfı kombinasyonlarında yatay deformasyonları elastik bölgede kalarak, devrilmeksizin/kalıcı deformasyonlar oluşturmaksızın stabilitelerini korumalıydılar. Direk kafasının aniden kopması ve kopmayı gerçekleştirdiği bağlantının diğer bağlantılara göre zayıf olması, kopma bölgesinde bulunan flanşlarda bu tip bir zorlamaya rastlanmaması bu tespiti doğrular niteliktedir. Ek olarak, hareketli yüklere maruz, malzemenin yorulma riski olan yapılardaki birleşimlerde ve özellikle çekme yüküne maruz elemanların bağlantı flanşlarında öngermeli bulon kullanılması; şartnamenin açık hükmüdür. Direğin kırıldığı bölümdeki birleşim hem yorulmaya hem de eksenel çekme yüküne maruzdur. Buna rağmen, 5 no' lu direk çizimlerinde, ön germeye ilişkin herhangi bir proje notu yoktur. İnşaat Mühendisliği’nin ana faaliyet alanında bulunan ve tesisleri birbirine bağlayan ana taşıyıcı direklerin tasarımı gri alan olarak kalmış ve gerek kamu gerek özel işletmeler tarafından alışılagelmiş bir yanlış olarak devam etmektedir. Teleferik Kazası Araştırma Komisyonu HÜSEYİN KEMAL DAL İSMAİL AYDIN SERKAN ÖZEN SADULLAH KABAKUŞAK HASAN ÜÇE ÖZER GENCAY ALİ TARKAN VARDARYILDIZ YÜCEL ALP